Başlık: “Artık bütün odunluklarınızdan vazgeçiniz!”

İpek Tuna

Mecmua’nın bir önceki sayısında II. Meşrutiyet’e kadar Osmanlı basınında kadın hareketlerini derlemiştik; bu sayıda 1908’den sonrasına devam ediyoruz. II. Meşrutiyet’in ilanıyla hızla artan kadın dergileri yanı sıra günlük gazetelerde de kadınların yazıları sıkça yayınlanmaya başlar. Adım adım gazete ve dergilerde Osmanlı kadınlarının izleri:

Demet (1908) - Halide Edip, İsmet Hakkı Hanım, Fatma Müzehher gibi kadın yazarlarla beraber dönemin ünlü erkek yazarları da kalem oynatmış bu dergide. Mesleki yelpazenin genişlemesi için kız okullarında fen derslerinin konulması, feminizm gibi konular üzerine tartışmışlar.

Mahasin (1908) - Kasım 1909’a kadar her ayın 25. gününde yayınlanmış. İlk renkli ve resimli kadın dergisi. Kadınlar için düzenlenmiş konferansların metinleri de yayınlanmış. İmtiyaz sahibi Asaf Muammer, müdürü Mehmet Rauf Bey.

Kadın (1908) - Yedi ay yayınlanan haftalık resimli Selanik dergisi. Batılı kadınların gelişimlerinden haberler, kadınların eğitimi ve toplumsal yaşama katılımı üzerine yazılar. İmtiyaz sahibi İbrahim Bey, müdürü Enis Avni Bey.

Kadın (1911) - Kadın fikirlerini duyurmaya ve kadının gelişimine yönelik yazılar içeren on beş günlük dergi.

Kadınlar Dünyası (1913) - 1921’e kadar yayınlanmış dönemin en önemli kadın dergisi. İmtiyaz sahibi Nuriye Ulviye Mevlan, mesul müdürü Emine Seher Ali Hanım. Kadın sesini duyuran, kadının yeni dünyasını tanıtan ve kadınları bu yeni dünyaya çağıran dergi, toplumun farklı kesimlerinden gelen her kadın sesine önem ve yer vermiş. Dergiye sadece kadınlar yazmış yayın süresi boyunca. Kadın-erkek eşitliği üzerine söylemleri ve çalışmalarıyla kararlı bir yol çizen dergi, yayın hayatı boyunca okurlarına erkeklerden zekâ ve yetenek bakımından eksik olmadıklarını işlemiş, ezilmiş kadınlığın erkekler tarafından dayatılan bir yaşam biçimi olduğunu ileri sürmüş ve kadının ekonomik özgürlüğüne kavuşmasıyla toplumda saygın bir yer edineceğini savunmuş. Tüm bunların da yolu “toplumsal inkılaptan bağımsız olmayan bir kadın inkılabı”ndan geçmektedir Kadınlar Dünyası’nda. "Bugünkü hayat yenilik istiyor." demişler ve bu yeni hayatta dayanışma ve ortak mücadele ile  "Haksızlığı, biçareliği, eşitsizliği kaldırarak ahlak ve vicdanın muhakemesiyle vücuda getirilecek yeni ve insani bir teşkilat" gerekliliğini dile getirmişler. Bu amaçla da Osmanlı kadınlarının hak mücadelesini yürüten Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-i Nisvan Cemiyeti'ni kurmuşlar. Hem derginin sahibi hem cemiyetin kurucusu olan Ulviye Mevlan ve diğer yazarlarla beraber kadını üretici olmaya yüreklendirmiş ve kadınlığı bilinçlendirerek üretken kılmayı hedeflemiş. Her iyi yayına olduğu gibi yerli basından fazla ilgi görmemişler, erkekler tarafından alaya alınmışlar, dönemin bürokrat eşleri ve kızları tarafından fazla radikal bulunmuşlar ama yabancı basından destek almışlar.

“Kadınlık meselesi bir hak meselesi, hürriyet meselesidir. Kadın asırlardan beri yaşadığı esir hayattan bıkmıştır. Kadının kurtuluşu kendi eseri olacaktır. Kadınlar! Erkeklerin güzel sözlerine kanmayın, kurtuluş sizin ellerinizde. Erkekler! Artık bütün odunluklarınızdan vazgeçiniz!” Sözün bittiği yer.

"Bizler şu asrın terakkiyatından ne hisse alacağız? Yine o tepile tepile, eğitile eğitile maziye karıştı zannettiğimiz üzüntülerle mahrumiyetlere mi boyun eğeceğiz? Hayır, hayır, artık çok çektik, yetişir. Evet, artık bu yeknesak siyah gölgelerde bu gaflet yüküne, hissiz, mütevekkil katlanmak istemiyoruz.” İsmet Hakkı Hanım, Demet dergisi (1908) 

Erkekler Dünyası (1913) - İstanbul müdürü Rıfat Bey. “Yayınımız kadınlığın kıymetini, ilim, fen ve edebin yüceliğini takdir eden aydın Osmanlı gençlerinin eserlerine açıktır.” demişler, zamanında.

Genç Kadın (1918) - Onbeş günlük mecmua. İmtiyaz sahibi Seyyit Tabir, müdiresi Hatice Refik.

Genç Kadın (1919) -  Sosyal ve edebi konulara yer veren onbeş günlük dergi. Beş ay kadar yayınlanmış. İmtiyaz sahibi Karahisarlı Muallim Fuat Şükrü, mesul müdür Süleyman Tevfik Bey ve müdiresi Fatma Fuat Hanım.

Kadınlar Âlemi (1919) - Perşembe günleri çıkan haftalık resimli yayın. Sosyal konular, edebiyat belirli başlıklar. Kadınlar Âlemi, Osmanlı Kadınlar Âlemi ve Hanımlar Âlemi adlarıyla yayınlanmıştır. Müdürü M.Ekrem, başyazarı Feriha Kâmran Hanım. 3. sayıdan itibaren imtiyaz sahibi Naci Bey.

Kadınlık (1914) - Perşembe günleri çıkmış, beş ay yayınlanmış resimli gazete. Mesul müdürü Süleyman Tevfik.

Kadınlık Hayatı (1913) - Mesul müdürü emine Seher Ali. Kadınlar tarafından hazırlanan edebiyat, bilim ve kadınların gelişimine yönelik konularda yazılar içeren kadın gazetesi. Cumartesileri yayınlanmış.

Musavver Kadın (1911) - Osmanlı hanımlarına mahsus haftalık siyasi, ilmi gazete. Haftalık ve resimli. İmtiyaz sahibi ve müdürü Nizamettin Hasip Bey.

Seyyale (1914) - Genç kızlara yönelik bilim, edebiyat, ahlak, felsefe, gezi başlıkları altında yayın yapan dergi. İmtiyaz sahibi Adile Necati, kurucuları İskender Fahrettin, Profesör H. Cevat ve müdiresi Şekibe Ali.

Siyanet (1914) - Haftalık kadın ve aile gazetesi. Müdiresi Zaime Hayriye Hanım.

Türk Kadını (1918) - Kadınlar için yayınlanan on beş günde bir çıkan yayın. Sahibi ve müdürü Muallim Ahmet Halit.

1900’lü yılların başlamasıyla bu yayınlarda biçim ve içerik zenginliği göze çarparken, diğer yandan da kadınların daha önceki dönemde aydınlanmaya ve bilgilenmeye yönelmiş iç dünyalarının, bu yıllarda tartışmaya ve sorgulamaya dönüştüğünü görüyoruz . Bu nedenle Cumhuriyet’e kadar yayınlanmış bu dergi ve gazeteler incelendiğinde sadece kadının o tarihlerdeki yerini tespit etmekle, dönemin modası, müziği, yemek kültürü, edebiyat dünyası ve benzeri konularda bilgilenmekle  kalmıyoruz; aynı zamanda sonrasında neyin yanlış gittiğini de fark edebiliyoruz inceden. Cumhuriyet’in kurulmasıyla bir anda bu toprakları kaplayan –çok da iyi becerdiğimiz- “geçmişi unutma” hali haliyle kadınların bu mücadelesinin de en azından bir süreliğine unutulmasına sebep olmuştur.

Kısaca kadın her dönemde tipik kadın; üretken, çözümleyici, yaratıcı ve yeniliklere açık. Fark ettiğimiz ise erkeğin hali; hala kereste misali.

fituna@gmail.com