Beş Perdelik Grand Vicdan
Burak Bayülgen
Beş perdeden oluşan bir grand opera (Faust, Charles Gounod, libretto: Jules Barbier ve Michel Carré) nasıl ki vicdan azabında yaşlılıktan gence, gençlikten sevgiliye ve de şehvete doğru giden bir yolun peşine düşmüşse, en son duyulan ezgilerin “kurtarıldı” diyerek perdenin kapatılmasına sebep olan, Dr. Faust’un ve de biricik Marguerite’nin razı oluşları, yani vicdan azabına sebep olan bir irade oyunun eylemlerinden öteye; bilhassa azaptan kurtarılan iradeye dayanmaktaydı. Ve bu öyle bir razı oluştu ki, eylemden ve iradenin yapbozundan ötedeki göklerden gelen sesler bu razı oluşa rıza göstersin; Faust’un Marguerite’sini yeniden mutluluğa çağırmasına rağmen...
Marguerite’nin eylemlerinin ötesinde, iradesinde vicdan azabı içinde vicdan azabını kökten silecek umutlar doluydu ve o yapbozunu hiçbir zaman bir oyuncak olarak görmemeye ve de o resmi bozmamaya niyetliydi; ama bunları o kurtarıldığı (öldüğü) hapishane duvarlarının ürkütücülüğünde söyleyebiliyordu ancak:
“işte bu mersin ve gül kokan bahçeydi,
ihtiyatla her gece geldiğin,
bülbüllerin müşfik ezgilerini şakıyarak
aşk ve tutku manzaramıza eşlik ettiği…” (1)
Ve Marguerite’nin, ağabeyi Valentin tarafından lanetlendiği şu sözler tüm bu eylemlerinin –ağabeyinin ölümüne sebep olması ve kendi bebeğini öldürmesi- onun yapbozunun kendisi tarafından hiçbir zaman bozulmadığı ancak dış bir irade tarafından zorla bozulduğu bir vicdan azabını hayatı boyunca üzerinden atamayacağı sözlerdi:
“Söyleyeceklerimi iyi dinle, Marguerite
Bu beklenen saatte söylenmesi gerekenleri
Zamanımız geldiğinde ölüm saldıracak
Ve her şey cennetin iradesine boyun eğecek
Sen ise… yanlış yolu seçtiğinden
O beyaz ellerin artık iş göremez haldeler
Tüm görevlerini ve erdemini yitirmişsin…
… ve hala o altın zinciri mi takıyorsun, seni lanetli kız
Git hadi, sen utanca boğulmuşsun
Vicdan azabı adım adım arkanda
Ama sonunda öyle bir zaman gelecek ki,
Tanrı seni affetse bile, burada lanetli kalacaksın” (2)
Arzuların, gençlik özleminin, şehveti yeniden duyabilmenin bir insanın vicdan azabında temiz olanı kirletebileceğine dair bir içgüdü aramak ilk perdede bile boşunaydı ki ihtiyatla her gece gelinen o müşfik ezgilerin bahçesi, bambaşka bir iradenin altında kendince bir yapbozmuşçasına zaten tamamlanmış ama yeniden bozulmuştu. Tamam olan resim Mephistofelles’e ait, bozulan resmin sorumluluğu ise insan’a aitti. İnsanın vicdan azabından gökler tarafından kurtarılabilmesi için o gençlik, kariyer, şehvet kokan resmi bozması gerekliydi. Marguerite’nin hatası ise öyle bir resim yaratmaktı ki ne gençlik, ne kariyer ne de şehvet koksun ve asla bin bir parçaya ayrılmasın:
Faust: “Bana izin ver adil bayan,
Kolum yol boyunca size eşlik etsin…”
Marguerite: “Hayır, bayım! Ben bir bayan değilim
ne de adilim, ve elinizin eşliğine ihtiyacım yok…” (3)
Dr. Faust’un hapishane duvarlarında “kurtarılacak” Marguerite’sine gidişi ve onu yeniden çağırışı, iradenin bozduğu yapbozu Marguerite’nin idealindeki resme dönüştürme çabalarıydı ama o resmin dağıtılmış tek parçasını bile bulamazdı Dr. Faust.
Ama… cezanı çekmeye razı olduğun andan itibaren ve bu razı oluş sürecinin daha en başlarından beri süregelen uygunsuz eyleme “uygun bir ceza hak edilir” gibi bir düşünce cennetsel seslerin “kurtarıldı” demesine mani olamazdı. Ve “kurtarıldı”dan sonra koro da onaylardı bunu:
Marguerite cennette, Dr. Faust dizleri üzerinde, Mephistofelles ise baş meleğin kılıcının altında…
---
Metinler Faust Sutherland, Corelli, Ghiaurov, Decca Record Company 1996 basım CD’nin İngilizce çevirilerinden Türkçe’ye tarafımca çevrilmiştir.
- 5. Perdeden
- 4. Perdeden
- 2. Perdeden